آینده دیجیتالی شهرهای ما

بیمانا: در طول تاریخ انقلاب‌های صنعتی، هر دوره‌ای با نمادی مشخص می‌شود که تغییراتی را نیز در شکل شهرها رقم زده است. انقلاب صنعتی اول و دیگ بخار منجر به افتادن حصار شهرهای قرون وسطایی شد. در این دوره شهرها نظام‌مند شدند و خانه‌های غیراصولی خارج از نظام شهری، از شهرها رخت بربستند. حمل‌ونقل عمومی راه‌ها را به هم وصل کرد و پیرامون شهرها را کارخانه‌ها دربرگرفتند.
با ورود اتومبیل به فضای شهری، نیاز بود ساختار شهری نیز بار دیگر دگرگون شود. در این دوره مراکز اداری و تجاری شکل گرفت که مشخصه آنها برج‌ها و ساختمان‌های بلندتر بود. ‌حلقه‌های شهری که هرکدام با یک خیابان دایره‌ای شکل کمربندی در شهرهای اروپایی مشخص می‌شدند، حاصل همین دوره است. این دوره است که حاشیه‌های فقیر شهری در اطراف مراکز صنعتی اطراف شهرها شکل گرفتند. در اواخر قرن بیستم نیز با توسعه فناوری‌های اطلاعات و الکترونیک نیز انسان خود را در آغاز یک دوره دیگر در حیات شهری دید و تغییراتی را در حیات شهری رقم زد. امروز اما با موج چهارم انقلاب صنعتی روبرو هستیم که با هوش مصنوعی، صنایع ربوتیک، اینترنت اشیاء، اتومبیل‌های خودکار، حقیقت مجازی، پرینترهای سه‌بعدی، بیوتکنولوژی و نانوتکنولوژی، علم مواد، ذخیره انرژی، رایانش کوانتومی مشخص می‌شود.
در این دوره است که گفتمان دیجیتالی شدن، در مفهومی به‌نام "شهر هوشمند" معنا پیدا می‌کند. در گفتمان دیجیتالی توسعه شهری بر محور فناوری برای حل مسائل و چالش‌های بزرگ آن انجام می‌گیرد. این گفتمان به همان اندازه که موثر است مناقشه‌بر‌انگیز نیز بوده است. تنها کافی است به مباحثاتی که در شهر جدید "مصدر" در امارات متحده عربی و یا شهر "سونگ‌دو دونگ" در کره جنوبی توجه کنیم. دیجیتالی شدن را گفتمان می‌نامیم، چراکه که نتیجه بینشی نظام‌مند از گفتگوها و مباحثات اجتماعی است و اثراتی پایدار و نهادینه بر واژگان و گفتارهای انسان شهری می‌گذارد. این گفتمان سئوالاتی را پیش می‌آورد. اینکه چگونه فناوری‌های دیجیتالی امروز می‌تواند حال و آینده شهرها را تحت تأثیر قرار دهد؟ چگونه این فناوری‌ها می‌توانند درک جامعه انسانی و شهری را از خود متحول سازند؟ و اینکه مزیت‌های این گفتمان نصیب چه کس یا کسانی یا چه بخشی از جامعه می‌شود؟
اینها سئوالات مناقشه‌برانگیزی هستند که در آینده گفتمان دیجیتالی به آنها پاسخ خواهد داد. از همین روی به گفته برخی از کارشناسان شهرسازی، عنوان شهرهای هوشمند هنوز مناسب شهرهای مدرن اوایل قرن بیست و یکم نیست.

دیجیتالی شدن؛ نگرش تازه‌ای به شهر

گفتمان دیجیتالی همه پهنه‌های زندگی فناورانه، اقتصادی و اجتماعی انسان مدرن تسخیر کرده است. این رویکرد شکلی از مدیریت، ارتباط و فرهنگ را هم با خود به‌همراه آورده که نمودهایی از آن را در مدیریت، ابزارها و راهکارهایی که در شهرهای مدرن استفاده می‌گردند می‌توان پی‌گرفت. شهر هوشمند مفهومی است زاده عصر ارتباطات دیجیتالی و به ابزارهای مختلف مدیریت هوشمند در شهر ارجاع دارد. در اینجا داده‌ها از شهروندان، محیط، ساختمان‌ها و همه آنچه در شهر حضور فیزیکی دارند جمع‌‌آوری شده و در فرآیندی مورد ارزیابی وتحلیل قرار می‌گیرد. مواردی همچون داده‌های ترافیکی، حمل‌ونقل، انرژی، تأمین آب، زباله‌های شهری، سیستم‌های اطلاعاتی، مدارس، کتاب‌خانه‌ها، بیمارستان‌ها و هر نوع ابنیه و خدمتی که در یک شهر می‌تواند ساخته و ارائه شود، در این سامانه مورد تحلیل و ارزیابی قرار بگیرد.
محرک‌های اساسی که منجر به ظهور این رویکرد بوده است از یک سو تغییرات اقتصادی و اقلیمی و از سوی دیگر رشد جمعیت شهری به‌ویژه در کشورهای درحال توسعه بوده است. نیاز به صرفه‌جویی درمصرف انرژی، برنامه‌ریزی شهرهای نوظهور و پرجمعیت و حفظ محیط‌زیست موجب شده این رویکرد بیشتر مورد توجه قرار بگیرد. به همین دلیل است که اتحادیه اروپا بودجه و برنامه‌های ویژه‌‌ای برای اجرایی‌ شدن شهر هوشمند مخصوصاً در حوزه خدمات عمومی در نظر گرفته است. هم‌اکنون نیز نمونه‌های کوچکی از شهرهای هوشمند در شهرهای دبی، میلتون کینز، سوت‌همپتون، آمستردام، بارسلونا، مادرید، استکهلم اجرا شده است.
مدیریت شهری بر پایه فناوری اطلاعات و ارتباطات دارای ۶ معیار اصلی است:
۱. حکمروایی هوشمند (Smart Governance)؛
۲. شهروند هوشمند (Smart Citizen)؛
۳. محیط زندگی (Smart Environment) و محل زندگی (Smart Home) هوشمند؛

ادامه مطلب...